گزارش عملکرد پس‌کوچه پس از فیلترینگ تلگرام
گزارشی از عملکرد پس‌کوچه پس از فیلترینگ تلگرام در ایران
پیام‌رسان محبوبِ تلگرام، همواره نقش چشمگیری در اتفاقات سیاسی ایران و زندگی روزانه‌ی ایرانیان داشته است. محبوبیت تلگرام به قدری است که مخالفان حسن روحانی، آن را مسبب پیروزی وی در انتخابات ریاست‌جمهوری می‌دانستند. اعتراضات دی‌ماه ۱۳۹۶ در برخی شهرهای ایران نیز، بحث‌های مربوط به فیلترینگ تلگرام را، که بحثی تازه نبود، زیاد کرد. در آن دوره، علیرغم مخالفت پیشین دولت حسن روحانی، بالاخره تلگرام به صورت موقت فیلتر شد.
پس از آن، بخش‌های گوناگون دولت ایران تلاش‌هایی برای حذف تلگرام و مهاجرت کاربران به معادل‌های بومی آن انجام دادند. از جمله‌ی این تلاش‌ها می‌توان به کمک مالی به اپلیکیشن‌های جایگزین و انتقال دستوری کانال‌های مرتبط با نهادهای رسمی و خبری به اپلیکیشن‌های بومی اشاره کرد.
نهایتا در تاریخ ۹۷/۲/۱۰ و طی یک دستور قضایی، تلگرام در ایران فیلتر شد. گزارش‌های اولیه از فیلترینگ تلگرام ضد و نقیض بود. طبق شواهد، این پیام‌رسان ابتدا در ایرانسل و همراه‌اول فیلتر شد و سپس در روزهای بعد گسترده‌تر شد.
وضعیت کنونی تلگرام و فیلترشکن‌ها
با شروع فیلترینگ تلگرام، تلاش کاربران برای یافتن راه‌های دور زدنِ محدودیت‌ها دو چندان شد. سیستم فیلترینگ ایران همزمان با ایجاد محدودیت در دسترسی به سرورهای تلگرام، در عملکرد فیلترشکن‌های پرکاربرد نیز اختلال ایجاد کرد. براساس گزارش‌های دریافتی از کاربران، این اختلال عملکرد ابتدا در سرویس‌دهنده‌های اینترنت همراه، شدیدتر بود و پس از چند روز کاربران سرویس‌دهنده‌های اینترنت خانگی نیز دچار مشکل شدند.
با توجه به تفاوت اختلالات در شهرهای مختلف و سرویس‌دهنده‌ها، می‌توان نتیجه گرفت که فیلترینگ در سطح زیرساخت انجام نشده است. کارشناسانی مانند امیر رشیدی نیز با استناد به تست‌های انجام گرفته، بر این امر صحه گذاشتند.
پس از شروع فیلترینگ تلگرام و علیرغم محدودیت منابع در پس‌کوچه، تعداد و قدرت سرورهای پراکسی خود را افزایش دادیم تا بتوانیم جوابگوی نیاز تعداد بیشتری از کاربران باشیم. با توجه به محدودیت گفته شده، سرویس‌دهی پراکسی‌ها را به تلگرام و توییتر محدودیت کردیم تا هدف اولیه‌ی این پراکسی‌ها را که تسهیل ارتباطات آزاد و خبررسانی بود، ممکن سازیم. آمار اتصال به سرورها و گزارش کاربران نشان می‌دهد که در بازه‌ای، برخی از سرویس‌دهنده‌های اینترنت اقدام به اختلال شدید در پراکسی‌ها کردند که این امر موجب شد تا برخی کاربران نتوانند از پراکسی پس‌کوچه برای اتصال به تلگرام استفاده کنند. پس از دریافت این گزارش‌ها، علاوه بر افزایش تعداد سرورها و تغییر آی‌پی‌ها ( به منظور سرعت بهتر و جلوگیری از شناسایی و فیلتر شدن سرورها)، تلاش کردیم تا جایگزینی مناسب برای پراکسی‌ها پیدا کنیم.
یکی از راه‌حل‌های جایگزین‌مان در این زمان، راه‌اندازی و توزیع سرورهای مخصوص در فیلترشکن Outline بود. در مجموع این فیلترشکن در بازه‌ی زمانی بسیار کوتاه بیشتر از ۱۲ هزار بار دانلود شده است. درصورت رضایت کاربران کنونی از فیلترشکن Outline، تعداد سرورها را متناسب با درخواست‌ها افزایش خواهیم داد.
علاوه بر این، گزارش‌های پراکنده‌ای از امتحان شیوه‌های پیچیده‌تر فیلترینگ همچون شناسایی و اختلال در اطلاعات ارسالی و دریافتی توسط فیلترشکن‌های محبوب توسط ایران به دست ما رسیده است. در این زمینه نیز تا حد توان سعی کردیم با توسعه‌دهندگان فیلترشکن‌ها در تماس باشیم و با انتقال تجربیات کاربران، تلاش کردیم نسخه‌های جدیدتر فیلترشکن‌ها و هم‌خوان با شرایط کنونی ایران در اختیار کاربران قرار بگیرد.
آمار دانلود فیلترشکن‌ها از پس‌کوچه
همزمان با فیلتر شدن تلگرام، به دستور کمیته تعیین مصادیق مجرمانه، آخرین نسخه‌های تلگرام از کافه‌بازار و سایر مارکت‌های ایرانی حذف شد. این دستور به دلیل امکانی بود که تلگرام برای کمک به کاربران روسی در دور زدن فیلترینگ در این کشور، در نسخه آخر خود قرار داده بود. حذف نسخه‌ی به‌روز شده‌ی اپلیکیشن‌ها، بیش از پیش نیاز جایگزینی مثل پس‌کوچه را برای ایجاد دسترسی کاربران ایرانی محسوس می‌کند.
در روزهای پس از فیلترینگ تلگرام، آمار پس‌کوچه افزایش ۱۰۰ برابری دانلود فیلترشکن را نشان می‌دهد. همچنین دانلود روزانه‌ی اپلیکیشن‌ها نشان می‌دهد که برای چند روزی، اپلیکیشن اندروید پس‌کوچه مقام اول دانلود را به دست آورد و تعداد دانلود آن از فیلترشکن سایفون هم بالاتر رفت. سپس فیلترشکن‌های سایفون و لنترن دوباره به ابتدای لیست دانلود توسط کاربران ایران رفتند.
آمار پراکسی‌های پس‌کوچه
از آنجا که پس‌کوچه خود را مقید به حفظ حریم خصوصی کاربران می‌داند، آمارهای استفاده از پراکسی‌ها بدون ذخیره‌ی آی‌پی و اتصال یکه افراد، بلکه با استفاده از بررسی اتصالات اپلکیشن‌ها با پراکسی (سشن) محاسبه می‌شوند. این شیوه‌ی محاسبه، تعداد دقیق کاربران را مشخص نمی‌کند اما می‌تواند تغییرات تعداد کاربران و نسبت استفاده در روزهای مختلف و مشکلات احتمالی را نمایش دهد.
در نمودار زیر مشاهده می‌کنید که تعداد سشن‌های پراکسی‌های پس‌کوچه از حدود ۴۰۰ هزار در روز، طی یک هفته به حدود ۴۰ میلیون در روز رسید.
تاثیر فیلترینگ تلگرام بر زندگی مردم
با فیلترشدن تلگرام، کاربران آن که با فیلترینگ وایبر به سمت این پیام‌رسان آمدند، از این به بعد برای استفاده از این اپلیکیشن نیازمند فیلترشکن خواهند بود. با توجه به نفوذ زیاد تلگرام در بین کاربران ایرانی، بعید به نظر می‌رسد که به سرعت جایگزین مناسبی برای آن پیدا شود و شانس استفاده از فیلترشکن‌ها بالا خواهد رفت. تاثیر استفاده از فیلترشکن‌ها، عادت مردم به آن‌ها در زندگی روزمره و آشنا شدن با وبسایت‌ها و سرویس‌های فیلترشده‌ی دیگر خواهد بود.
از طرف دیگر یافتن فیلترشکنی که علاوه بر توانایی عبور از فیلترینگ، سرعت مناسب و امنیت بالایی هم داشته باشد، برای کاربران زمان‌بر و هزینه‌بر است. این باعث خواهد شد که بعضی کاربران، یکی از این موارد را فدای دیگری کنند. در این میان با توجه به تخصصی‌تر بودن تشخیص امنیت اپلیکیشن‌ها، اغلب این مساله از سوی کاربران عادی نادیده گرفته می‌شود. همچنین اگر فیلترشکن‌های باکیفیت و رایگان به دست کاربران نرسد، بخشی از جامعه که درگیر مشکلات مالی است، بیشترین لطمه را می‌خورد و دسترسی‌اش به اینترنت آزاد (و متناسب با آن، اطلاعات و اخبار) کاهش می‌یابد.
چشم‌انداز آینده
با گذشت ۱۲ روز از فیلترینگ شدید تلگرام، آمار استفاده از پراکسی و فیلترشکن‌های ارائه شده توسط پس‌کوچه، افزایش دانلود فیلترشکن‌ها و تجربه‌ی کاربران نشان می‌دهد که تلگرام همچنان ابزار اصلی ارتباطات شخصی و دسترسی به کانال‌های خبری است. مواردی از بازگشت کانال‌های خبری به تلگرام، پس از تجربه‌ی بد در جایگزین‌های بومی نیز گزارش شده است.
با توجه به موارد فوق، به نظر می‌رسد که در کوتاه مدت، نقش تلگرام در ارتباطات کاربران ایرانی کم‌رنگ نخواهد شد. بلکه این مساله، نیاز به فیلترشکن را افزایش داده و با توجه به گزارش اختلال در فیلترشکن‌های پرطرفدار در ایران، نگرانی از استفاده کاربران از اپلیکیشن‌های نامعتبر و ناامن، وجود دارد. تیمِ پس‌کوچه (در کنار کارشناسان و مجموعه‌های مشابه) با هدف تسهیلِ دسترسی کاربران ایرانی به اپلیکیشن‌های مورد نیاز، از جمله فیلترشکن‌های امن و مناسب، فعالیت خود را بیشتر کرده است.
آنچه که در طولانی‌مدت اتفاق خواهد افتاد، بستگی به میزان دسترسی کاربران به فیلترشکن، اختلال‌های اینترنت در روزهای آینده، تولید محتوا در تلگرام و در مجموع تجربه‌ی کاربران ایرانی از تلگرام در آینده خواهد داشت. به نظر می‌رسد ایران عزم جدی در کاهش نقش تلگرام دارد و در صورت ادامه‌ی وضع کنونی، احتمال کاهش حضور فعال کاربران در تلگرام قابل تصور خواهد بود.