چگونه اخبار جعلی و شایعات را در اینترنت را تشخیص دهیم؟
اینترنت دسترسی به حجم نامحدودی از اطلاعات را امکان پذیر کرده است، در میان انبوه اطلاعات منتشر شده، تشخیص سره از ناسره می‌تواند دشوار باشد. همه ما عناوینی مانند «دانشمندان ثابت کردند که سیگاری‌ها کرونا نمی‌گیرند»، «در واکسن کرونا چیپ کارگذاشته‌اند» و مواردی از این دست را دیده‌ایم. این‌ها نمونه‌هایی از افسانه‌هایی هستند که در اینترنت منتشر می‌شوند که امروزه آنها را «اخبار جعلی» می‌نامیم. اطلاعات جعلی ممکن است از سمت افرادی که به آنها اعتماد دارید برای شما ارسال شود. پیشنهاد می‌کنیم موارد مشکوک را بدون توجه به منبع نشر، بر اساس الگوریتم زیر بررسی کنید تا از صحت مطلب مطمئن شوید.
منبع خبر را پیدا کنید
اولین گام این است که بررسی کنید اطلاعات از کجا آمده است. درک این نکته مهم است که حتی معتبرترین رسانه‌ها نیز می‌توانند مطالب خلاف واقع منتشر کنند. رسانه‌های بزرگی مانند بی‌بی‌سی و نیویورک تایمز هم بیش از یک بار مرتکب چنین اشتباهی شده‌اند. گاهی نیز اشتباه در ترجمه باعث انتقال مفهومی نادرست به مخاطب می‌شود. بررسی این مرحله از راستی‌آزمایی برای دسته بندی تحت عنوان منابع «غیر قابل اعتماد» ضروری است.
پیوندهایی به منابع اصلی پیدا کنید
هر اطلاعاتی که ادعا می‌کند قابل اعتماد است باید حاوی پیوندهایی به منابع اصلی باشد. یک مقاله یا پست بدون ارجاع به منبع اصلی قابل اعتماد نیست. مرحله بعدی این است که خود منابع را بررسی کنید. برای مثال، اگر متنی برخی رویدادهای خارج از کشور را توصیف می‌کند، باید حاوی پیوندهایی به نشریات معتبر محلی به زبان اصلی باشد. در غیر این صورت، نویسندگان چگونه از رویداد مطلع شده‌اند؟ ارجاع به نشریات رسمی یا مطالعات علمی نیز نشانه خوبی از قابل قبول بودن است.
حقایق ویژه را بررسی کنید
گاهی متن، ویدیو یا محتوای صوتی دارای حقایق خاصی است که لازم است توسط منابع دیگر تأیید شود. اغلب موارد شامل نام‌ها، تاریخ‌ها، مکان‌های جغرافیایی، برخی حقایق علمی و غیره هستند. گاهی این داده‌ها نیازمند بررسی توسط یک متخصص است و گاهی این داده‌ها را می‌توان در موتورهای جستجو بررسی کرد. راهنمای موتور جستجو در مورد تمام ویژگی‌های جستجوهای پیچیده تر به شما اطلاعات بیشتری می‌دهند.
اگر بیش از دو یا سه اشتباه در یک مطلب پیدا کردید، به احتمال زیاد متن و موضوع مطرح شده قابل اعتماد نیست. این همیشه به این معنی نیست که نویسندگان با نیت قبلی سعی در گمراه کردن شما دارند، بلکه ممکن است آنها بدون تسلط کافی روی موضوع مطلب را نوشته باشند و به همین جهت اطلاعات درست و دقیقی به شما ارائه ندهند.
دستور کار منبع را مشخص کنید
سه نکته قبل شامل بررسی واقعیت بود، اما فراتر از آن، لحن و روش ارائه اطلاعات نیز مهم است. حتی اگر نویسندگان دروغ‌های صریح را منتشر نکنند، تأکید درست بر قسمتی خاص و ارایه حقیقت به صورت گزینشی می‌تواند حقیقت را مخدوش کرده و شما را تحت تاثیر قرار دهد. بنابراین، در نظر گرفتن دستور کار، وابستگی یا سوگیری منبع مفید است، زیرا به شما کمک می کند تا اطلاعاتی را که دریافت می‌کنید، به‌طور عینی ارزیابی کنید. توجه داشته باشید که برخی دولت‌ها یا نهادها به طور سازمان یافته اخبار جعلی را از رسانه‌های وابسته منتشر می‌کنند. بنابراین ممکن است آگاهانه شواهدی از واقعیت را پنهان کنند.
به جزئیات دقت کنید
اگر حقایق اساسی موجود در یک مطلب منسجم به نظر می‌رسند، در مرحله بعد لازم است به جزئیات دقت کنید. مواردی از جمله تصاویر، نقل قول‌ها، اصطلاحات و استفاده مکرر از صفات نیز شایسته توجه‌اند.
- تصاویر را می‌توان با استفاده از ابزارهای ویرایش تصویر تغییر داد. برای اینکه ببینید آیا یک تصویر تغییر کرده است یا خیر، تصویر اصلی را با جستجوی تصویر گوگل یا ابزارهای مشابه بررسی کنید.
- نویسندگان ممکن است با استفاده از کلمات تخصصی سعی در گیج کردن خواننده داشته باشند، به ویژه در متون مرتبط با علم. معانی اصطلاحاتی را که برای درک مطالب کلیدی هستند جستجو کنید.
تنوع موارد را پیگیری کنید
در مواجهه با مطالبی که به برخی «پدیده‌های انبوه» اشاره می‌کنند، مانند این خبر که «بعد از واکسیناسیون، افراد توانایی باردار شدن را از دست می‌دهند»، جستجو در همه منابع ممکن اقدامی مفید است. بهتر است روی مواردی مانند نام یا سن یک شرکت‌کننده یا شاهد عینی و همچنین مکان و تاریخ رویداد تمرکز کنید. اگر چنین جزئیات کلیدی در همه موارد به طور مکرر با هم مطابقت داشته باشند، احتمالاً این یک مورد منحصر به فرد است و نه پدیده انبوهی که بتواند شما را متقاعد کند.
از منابعی استفاده کنید که در درستی‌سنجی تخصص دارند
واضح است که بررسی هر متنی که در اینترنت می‌بینیم نه تنها غیرممکن است بلکه اغلب غیر ضروری است زیرا متخصصان قبلاً این کار را برای ما انجام داده‌اند. در هر کشوری رسانه‌هایی وجود دارند که در تخریب افسانه‌ها تخصص دارند. قبل از انجام مراحل طولانی ذکر شده، به یک رسانه تخصصی صحت سنجی رجوع کنید، شاید پاسخ خود را بیابید. فکت نامه تنها سایت درستی‌سنجی فارسی با تمرکز بر ایران است که برای صحت سنجی مطالب مشکوک می‌توانید به آن مراجعه کنید. فکت‌نامه در تلاش است که «درستی سنجی را به تجربه‌ای عمومی تبدیل کند تا در مسائلی که بر زندگی شخصی و عمومی همه اثرگذار است، به دنبال دقت و راستی باشیم.»